Κατατέθηκε προς συζήτηση και ψήφιση το ν/σ του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων με τίτλο: «Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση για τη Νέα Γενιά: εισαγωγή κεφαλαιοποιητικού συστήματος προκαθορισμένων εισφορών στην επικουρική ασφάλιση, ίδρυση, οργάνωση και λειτουργία Ταμείου Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης και συναφείς διατάξεις»
Με το παρόν νομοσχέδιο επιχειρείται η πλήρης κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης , αναιρώντας τον χαρακτήρα του δημόσιου κοινωνικού ασφαλιστικού συστήματος και τον -όποιο- αναδιανεμητικό χαρακτήρα του έχει απομείνει. Ιδιωτικοποιούνται στην ουσία οι επικουρικές συντάξεις και καταλύεται η βασική αρχή της ”αλληλεγγύης των γενεών” , με επικοινωνιακούς όρους κοινωνικού κανιβαλισμού.
Τα τελευταία 20 χρόνια με μια ακολουθία μνημονιακής & μη νομοθεσίας (Ν.3863/10, Ν. 3896/11, Ν.4387/2016, 4670/2020 οι πλέον πρόσφατοι) αποδομείται σταδιακά ο αναδιανεμητικός χαρακτήρα των Συστημάτων Κοινωνικής Ασφάλισης προωθώντας το ανταποδοτικό – κεφαλαιοποιητικό σύστημα (¨ότι δίνεις παίρνεις¨, ατομικός λογαριασμός κάθε ασφαλισμένου,επενδυτικές ευκαιρίες, κλπ).
Σε αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση έρχεται το παρόν νομοσχέδιο , με τις εισφορές των νέων εργαζομένων, αντί να χρηματοδοτούν τις επικουρικές συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων, θα αποταμιεύονται σ΄ ένα ατομικό «κουμπαρά» δικό τους και θα επενδύονται (με τα αναλογα ρίσκα φυσικά), ώστε να πληρώνουν τις συντάξεις των ίδιων των ασφαλισμένων στο μέλλον.
Αφορά Υποχρεωτικά:
α. τους νέους μισθωτούς δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που εισέρχονται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας και στην κοινωνική ασφάλιση από 1η Ιανουαρίου 2022 και μετά ,
β. τους νέους αυτοαπασχολούμενους που εισέρχονται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας από 1η Ιανουαρίου 2022 και μετά και απασχολούνται σε κλάδους στους οποίους σήμερα είναι υποχρεωτική η επικουρική ασφάλιση (π.χ. μηχανικοί, δικηγόροι),
ενώ είναι προαιρετικό για όλους τους υφιστάμενους εργαζομένους (μισθωτούς και αυτοαπασχολούμενους) ηλικίας έως 35 ετών.
«Οι εισφορές των ασφαλισμένων θα επενδύονται σε χαρτοφυλάκια τα οποία θα έχουν προδιαμορφωθεί από το Δημόσιο Ταμείο που θα δημιουργηθεί. Τα χαρτοφυλάκια αυτά θα αντιστοιχούν σε τρία προφίλ ασφαλιστικών προϊόντων. Το ένα θα είναι πιο συντηρητικό, το δεύτερο πιο ισορροπημένο και το τρίτο πιο επιθετικό. Οι ασφαλισμένοι θα μπορούν να επιλέξουν σε ποιο χαρτοφυλάκιο θα επενδυθούν τα χρήματά τους ή ακόμα και να τα “μοιράσουν” ανάμεσα στα χαρτοφυλάκια. Η επιλογή του χαρτοφυλακίου θα μπορεί να αλλάζει κάθε τρία χρόνια. Επιπλέον, όλα τα χαρτοφυλάκια θα ακολουθούν επενδυτική πολιτική η οποία θα συνδέεται με την ηλικία του ασφαλισμένου. Για παράδειγμα, όσο μεγαλύτερος σε ηλικία είναι ο ασφαλισμένος τόσο θα φθίνει το ρίσκο της επένδυσής του.» (Τσακλόγλου, Υφυπουργός)
Πάντως « δεν ζητάνε από τους ασφαλισμένους να μετατραπούν σε “γκουρού των αγορών”. Η διαχείριση των πόρων του Ταμείου θα γίνεται από τα επαγγελματικά στελέχη του, τα οποία προβλέπεται να επιλεγούν με αυστηρά αξιοκρατικές διαδικασίες».
Το Συμβούλιο της Επικρατείας με σωρεία αποφάσεών του (ΟλΣτΕ 2287/2015 και 1889/2019 κ.α) έχει αποφανθεί ότι: «Είτε ως κύρια είτε ως επικουρική, η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση έχει εξαιρεθεί από τον χώρο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, τούτο δε έγινε για λόγους δημοσίου συμφέροντος και ειδικότερα για να προστατευθούν όσοι υποχρεωτικώς ασφαλίζονται ή καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές από τους επιχειρηματικούς κινδύνους που συνδέονται με την άσκηση της ασφαλιστικής λειτουργίας από ιδιωτικούς φορείς».
Η κυβέρνηση προσπαθεί να πείσει επικοινωνιακά ότι το νέο σύστημα είναι υπέρ της νέας γενιάς, ότι είναι διασφαλισμένο έναντι δημοσιονομικών κινδύνων , ότι θα έχουμε μεγάλες αυξήσεις σε βάθος 25ετίας, ότι έχει εφαρμοστεί επιτυχημένα σε πλήθος (πρότυπων) χωρών κ.α.
Όμως , το 60% των χωρών (κυρίως χώρες της Λατινικής και Κεντρικής Αμερικής και της Ανατολικής Ευρώπης) που εφάρμοσαν το κεφαλαιοποιητικό ασφαλιστικό σύστημα τα τελευταία 40 χρόνια (υπό την πίεση συνήθως του ΔΝΤ) αναγκάζονται να το εγκαταλείψουν, καθώς η «επένδυση» των συντάξεων με σκοπό την αύξηση τους είχε αποτέλεσμα να χάνονται με κίνδυνο να μην λάβουν τελικά σύνταξη οι εργαζόμενοι.
ΚΥΡΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗΣ & ΚΟΣΤΟΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ
Μελέτη του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας (ILO), αναφέρει με εύληπτο και τεκμηριωμένο τρόπο στην αποτυχία του πολύπλοκου και υψηλού οικονομικού, δημοσιονομικού και κοινωνικού κινδύνου εγχειρήματος της μετατροπής ενός διανεμητικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης σε κεφαλαιοποιητικό, όπως αυτό ακριβώς που προτείνεται από την κυβέρνηση για την επικουρική κοινωνική ασφάλιση στην χώρα μας.
Βασική αιτία, μεταξύ άλλων, της αποτυχίας της μετατροπής του υπάρχοντος διανεμητικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης σε κεφαλαιοποιητικό είναι, σύμφωνα με τη σχετική έρευνα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, το – αναπόφευκτο – κόστος μετάβασης (62 δις ευρώ εκτιμάται στην περίπτωση της χώρας μας).
Το κόστος αυτό δημιουργείται από το γεγονός ότι, αφού οι νέες γενιές και οι κάτω των 35 ετών θα αποταμιεύουν για την δική τους σύνταξη, με κάποιον τρόπο θα πρέπει να πληρωθούν οι συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων (των παππούδων και γιαγιάδων της νέας γενιάς) και των εργαζομένων άνω των 35 ετών (των γονέων της νέας γενιάς).
(Αυτό το κόστος μετάβασης των 62 δις ευρώ, θα προστεθεί στο ήδη υψηλό δημόσιο χρέος των 340 δις ευρώ (206% του ΑΕΠ), το οποίο είναι σημαντικά υψηλότερο από το επίπεδο του χρέους(129,5% του ΑΕΠ) που στην ελληνική οικονομία στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας(2009-2019) οι δανειστές επέβαλαν και οι ελληνικές κυβερνήσεις υλοποίησαν, διαμέσου των τριών Μνημονίων, τις πολιτικές εσωτερικής υποτίμησης και λιτότητας).
Επιχειρήματα υπεράσπισης & πρόσθετο κόστος μετάβασης:
-Το προτεινόμενο κεφαλαιοποιητικό σύστημα ατομικών λογαριασμών θα εγγυάται τις εισφορές των ασφαλισμένων, αφού δεν θα επιτρέπει αρνητικές αποδόσεις.
Αυτό υπερβαίνει τη συνταγματική δέσμευση της μη καταστρατήγησης της αρχής της ισότητας (βασική αρχή της κοινωνικής ασφάλισης) μεταξύ των ασφαλισμένων. Με το σημερινό σύστημα οι άνω των 35 ετών που θα βρίσκονται στο παλαιό σύστημα επικουρικής ασφάλισης μπορεί να λάβουν αρνητικές αποδόσεις στην περίπτωση που υπάρχει ύφεση.
Έτσι, το επιχείρημα της εγγύησης των αποδόσεων προκαλεί επιπλέον αύξηση του κόστους μετάβασης των 62 δισ. ευρώ για τον Κρατικό Προϋπολογισμό, γεγονός που καθιστά το προτεινόμενο σύστημα μειονεκτικό σε σχέση με το σημερινό σύστημα επικουρικής ασφάλισης. Κι αυτό γιατί το σημερινό σύστημα δεν θα επιβαρύνει καθόλου τον Κρατικό Προϋπολογισμό, σύμφωνα με την αναλογιστική μελέτη του Ν. 4670/2020. Άρα, για να μην υπάρχει άνιση αντιμετώπιση των ασφαλισμένων πρέπει το κράτος να εγγυάται τις αρνητικές αποδόσεις σε περίπτωση ύφεσης της οικονομίας και στους σημερινούς εργαζομένους άνω των 35 ετών.
– Η κεφαλαιοποιητική επικουρική ασφάλιση θα διαφοροποιείται από την κύρια και την σημερινή επικουρική ασφάλιση και μάλιστα με ευνοϊκούς όρους έναντι αυτών με την ρύθμιση ότι ο ασφαλισμένος θα μπορεί να λάβει επιστροφή των εισφορών (με τον πληθωρισμό) στην περίπτωση μη συμπλήρωσης των 15 ετών ασφάλισης.
Η παραβίαση της συνταγματικής δέσμευσης της ισότητας και η πρόκληση ανισοτήτων συνίσταται στο γεγονός ότι θα υπάρχουν ασφαλισμένοι επικουρικής ασφάλισης που δεν θα λαμβάνουν επιστροφή εισφορών όταν θα έχουν λιγότερα από 15 έτη ασφάλισης και ασφαλισμένοι που θα λαμβάνουν. Η άρση αυτής της ανισότητας προϋποθέτει ίδια ρύθμιση στην επικουρική ασφάλιση των σημερινών εργαζομένων άνω των 35 ετών, γεγονός που θα προκαλέσει άλλη μία επιβάρυνση στον Κρατικό Προϋπολογισμό και το δημόσιο χρέος της χώρας μας.
– Η προτεινόμενη εγγύηση των συντάξεων χηρείας της κεφαλαιοποιητικής επικουρικής ασφάλισης των ατομικών λογαριασμών, η οποία θα είναι ίση με τις εισφορές 15ετίας ανειδίκευτου εργάτη, προκαλεί μία επιπλέον ανισότητα, δεδομένου ότι δεν ισχύει για τους σημερινούς εργαζομένους άνω των 35 ετών. Η άρση της ανισότητας και στη περίπτωση αυτή, προϋποθέτει η ίδια ρύθμιση να ισχύει και για τους εργαζομένους άνω των 35 ετών της σημερινής επικουρικής ασφάλισης. Βέβαια και στη περίπτωση αυτή θα αυξηθεί το κόστος μετάβασης και επιβάρυνσης του Κρατικού Προϋπολογισμού και του δημόσιου χρέους.
– Το επιχείρημα της επαγγελματικής διαχείρισης και της εφαρμογής των κανόνων διακυβέρνησης δεν ισχύει, δεδομένου –σύμφωνα με τις αρχές και τις οδηγίες του Ν. 4514/2018 (MiFid II)– η πληροφόρηση που δίνουν οι εταιρίες επενδύσεων στους ιδιώτες πελάτες (οι νέοι ασφαλισμένοι της κεφαλαιοποιητικής επικουρικής ασφάλισης), μπορεί να δίνει έμφαση στα ενδεχόμενα οφέλη, υπό τη προϋπόθεση ότι θα επισημαίνει με σαφήνεια κάθε σχετικό κίνδυνο που έχει να αντιμετωπίσει, ανεξάρτητα από την επίκληση της χρηστής και ορθολογικής διαχείρισης.
Κι αυτό γιατί δεν έχει κανένα νόημα να ενημερώνεις τους εργαζομένους, υπαλλήλους και εργάτες που δεν έχουν καμία σχέση με τις επενδύσεις για τους προαναφερόμενους κινδύνους εκ των υστέρων, δεδομένου ότι θα ασφαλίζονται στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών υποχρεωτικά και όχι με επιλογή, όπως συμβαίνει με τα ταμεία επαγγελματικής ασφάλισης του δεύτερου πυλώνα ασφάλισης.
ΤΟ ΡΙΣΚΟ ΤΩΝ ΑΠΟΔΟΣΕΩΝ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ 2008
Το 2008, με τη μεγάλη κρίση που ξεκίνησε στις ΗΠΑ με τα subrimes (ομόλογα τιτλοποίησης στεγαστικών δανείων, τη Lehman Brothers , κ.λπ.), στην Ιρλανδία τα κεφάλαια των κεφαλαιοποιητικών συνταξιοδοτικών ταμείων έχασαν σχεδόν 38%, στην Αυστραλία 27%, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες (στις οποίες αντιστοιχεί περίπου το ήμισυ όλων των περιουσιακών στοιχείων στον ΟΟΣΑ κεφαλαιοποιητικών ταμείων σύνταξης) παρουσίασαν την τρίτη μεγαλύτερη πτώση (περίπου 26%, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, το 2010). Οι συνολικές απώλειες των ιδιωτικών κεφαλαιοποιητικών συντάξεων άγγιξαν τα 3,5 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2008. Στην κρίση του 2008, όσον αφορά στους ατομικούς κεφαλαιοποιητικούς λογαριασμούς συντάξεων στις ΗΠΑ, ειδικά για την ηλικιακή ομάδα 45-54 ετών, που βρισκόταν κοντά στη συνταξιοδότηση, το 25% των αποταμιεύσεων και των αποδόσεών τους χάθηκε μέσα σε ένα έτος, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΟΟΣΑ 2009.
Τον Σεπτέμβριο του 2008 ο μεγαλύτερος διαχειριστής «ατομικών συνταξιοδοτικών κουμπαράδων», η AIG, η μεγαλύτερη ασφαλιστική εταιρεία στις ΗΠΑ και τον κόσμο, που επί χρόνια παρουσίαζε σημαντικές αποδόσεις μέσω σύνθετων χρηματοοικονομικών προϊόντων (swaps), είδε συνταξιοδοτικά χαρτοφυλάκια 440 δισ. δολαρίων να εκμηδενίζονται, η μετοχή της έπεσε κατά 94% και η κυβέρνηση των ΗΠΑ αναγκάστηκε να βάλει 85 δισ. δολάρια για να καλύψει τις τρέχουσες υποχρεώσεις της εταιρείας προς συνταξιούχους. Η Αργεντινή το 2008 κρατικοποίησε ατομικούς συνταξιοδοτικούς λογαριασμούς 30 δισ. δολαρίων για να αποφύγει τη φτωχοποίηση των συνταξιούχων της, στην οποία θα οδηγούσε η εκμηδένιση των αποθεματικών δεκάδων ιδιωτικών συνταξιοδοτικών funds.
Η ΠΙΚΡΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ
Τα παραδείγματα του παρελθόντος στη διαχείριση του πολύπαθου ΤΣΜΕΔΕ δεν μας αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας για την «κεφαλαιοποιητική-χρηματιστηριακή» αξιοποίηση των χρημάτων των ασφαλισμένων : Από την κατάθεση των αποθεματικών των ταμείων με μηδενικό επιτόκιο στην ΤτΕ και τα δομημένα ομόλογα, το “κούρεμα” του PSI,επενδύσεις τύπου Attica Bank μέχρι τη διαχρονική μη καταβολή της κρατικής συμμετοχής(όσο ίσχυε) και την εργοδοτική εισφοροδιαφυγή προς το ταμείο…
Από όλα τα παραπάνω, αντιλαμβανόμαστε ότι η εναντίωση και η αντίσταση απέναντι σε μια ακόμα προσπάθεια κεφαλαιοποίησης και τζογαρίσματος των χρημάτων των εργαζομένων είναι μονόδρομος .
